| abcug | - dawniej odległość, odstęp między szeregami |
| achtel | - dawna miara, jedna ósma część objętości beczki (ósmak) |
| ałun | - uwodniony siarczan glinowo-potasowy; bezbarwny, kamień ałunowy o szklistym połysku, stosowany przez golibrodów do tamowania krwawień zaciętych miejsc |
| ambrazura | - przestarz. framuga okna lub drzwi |
| ankier | - wychwyt kotwiczny w zegarku przekazujący napęd wahadełku, a jednocześnie uzależniający od jego ruchów połączenia trybikowe ze wskazówkami - bud. kotew |
| anyżek | - kruche ciastko lub cukierek z przyprawą anyżową |
| arkana | - tajniki rzemiosła |
| atelier | - pracownia artysty plastyka, fotografa |
| bagieta | - ozdobna listwa drewniana używana do wyrobu ram, gzymsów i do dekoracji wnętrz |
| bajaderka | - ciastko z okruchów cukierniczych |
| bajgiel | - rodzaj obwarzanka z parzonego ciasta |
| bakenbardy | - przest. baki, bokobrody |
| balwierz | - daw. człowiek zajmujący się goleniem i strzyżeniem, a także zabiegami felczerskimi, głównie upuszczaniem krwi; cyrulik |
| bant | - w ciesielstwie: rozpora, belka spajająca krokwie lub umieszczona między ścianami; w ślusarstwie: opaska, obręcz, zawiasy |
| barchan | - tkanina bawełniana, lewostronnie drapana, używana na ciepłą bieliznę, szlafroki itp. |
| binda | - przestarz. opaska do podwiązywania wąsów aby się dobrze ułożyły |
| biskwit | - lekkie, porowate, dobrze wypieczone ciasto cukiernicze; także suchary wojskowe, sporządzane z mąki, wody, drożdży i soli |
| blenda | - archit. ślepy otwór, płytka wnęka w murze w formie arkady lub okna zwykle stosowana w elewacjach jako motyw dekoracyjny |
| bonia | - bud. profil geometrycznego rowkowania elewacji; element tego rowkowania |
| bonżurka | - rodzaj marynarki, uszytej z miękkiej, ciepłej tkaniny, z szalowym kołnierzem i mankietami z innego materiału, będącej porannym męskim ubiorem domowym |
| borta | - taśma pasmanteryjna do lamowania, obszywania brzegów odzieży, zasłon, lub w introligatorstwie pasek papieru/tkaniny do łączenia części książki |
| botforty | - przestarz. Buty z wysokimi cholewami, używane do jazdy konnej |
| bretnal | - długi gwóźdź żelazny z dużym łebkiem |
| brus | - kamień szlifierski do ostrzenia narzędzi metalowych; osełka, toczydło |
| bryczesy | - spodnie do konnej jazdy, u dołu obcisłe, sznurowane, od kolan bufiaste, poszerzane na bokach |
| brylantyna | - środek kosmetyczny używany w celu usztywnienia i natłuszczenia włosów oraz nadania im połysku |
| bryt | - w krawiectwie – pas lub klin tkaniny w kształcie trapezu lub trójkąta wszywany w spódnice, płaszcze itp. |
| buksztel | - bud. pomocnicza konstrukcja podporowa stosowana przy budowie sklepień, łuków itp.; krążyna |
| butonierka | - dziura od guzika w klapie marynarki, żakietu, w którą wkłada się kwiat, miniaturkę orderu itp. |
| catg | - mocna tkanina bawełniana używana zwykle na ubrania robocze |
| cech | - stowarzyszenie samodzielnych rzemieślników jednej lub kilku specjalności mające na celu obronę interesów rzemiosła oraz podniesienie jego poziomu, a także organizowanie samopomocy członków |
| cechmistrz | - przestarz. starszy cechu |
| cek | - wada w polewie kafli |
| cerka | - mała cera w tkaninie |
| cerówka | - duża igła do cerowania |
| chałka | - niewielka chała – bułka pleciona |
| cieślica | - siekierka o trójkątnym ostrzu, używana przez cieślów, służąca np. do korowania drzew, do wygładzania głębszych otworów itp. |
| ciosak | - młot kamieniarza do ciosania miękkich kamieni |
| ciosła | - dawne słowiańskie narzędzie do obróbki drewna używane jeszcze niekiedy do żłobienia niecek i koryt |
| cwibak | - keks |
| cwikiery | - przestarz. binokle |
| cyferblat | - przestarz. tarcza zegara |
| cykata | - skórki z pomarańczy, cytryny, melona, arbuza, liście tataraku, osmażone w cukrze, używane do wyrobów cukierniczych |
| czamara | - dawne męskie ubranie wierzchnie, długie, szamerowane, zapinane pod szyję |
| czub | - upięte wysoko sterczące włosy na wierzchu głowy |
| czyszczak | - kształtka rurowa, zwykle żeliwna, ze szczelnie zamykanym otworem bocznym, wmontowana w przewód wodociągowy lub kanalizacyjny w celu umożliwienia sprawdzania stanu i czyszczenia rur |
| ćwiekować | - nabijać ćwiekami - wciskać, wbijać dla ozdoby w świeży mur kamyki, kawałki szkła itp. |
| damara | - żywica naturalna otrzymywana z niektórych gatunków drzew Archipelagu Saudyjskiego (także kopalna), stosowana do wyrobu lakierów, emalii i farb graficznych |
| dekalina | - rozpuszczalnik (rozpuszcza oleje, tłuszcze, woski i żywice) |
| desu | - część lub komplet damskiej bielizny |
| dewizka | - łańcuszek do zegarka kieszonkowego |
| dranica | - cienka, wąska deska łupana z pnia drzewa iglastego, używana w budownictwie drewnianym zwykle do krycia dachów |
| dybel | - metalowy lub drewniany kołek łączący dwa elementy budowli np. belki, ciosy kamienne - rodzaj świdra stolarskiego do wiercenia otworów o dużej średnicy |
| dyl | - pień drzewny; bal, belka; gruba deska używana w drewnianych konstrukcjach (stropowych, ściennych itp.) |
| dzwono | - część obwodu koła u wozu |
| ebenista | - stolarz-artysta, wytwórca mebli artystycznych intarsjowanych i fornirowanych; pierwotnie stolarz wyrabiający meble z hebanu |
| egreta | - ozdoba z piór zwykle strusich lub wykonanych z metalu i drogich kamieni, przypinana do wysokiej fryzury albo nakrycia głowy; charakterystyczna dla mody czasów Marii Antoniny |
| ekler | - zamek błyskawiczny - rodzaj ciastka z kremem |
| elki | - skórki z tchórza lub tchórzofretki; także futro z tych skór |
| etażerka | - lekki mebel składający się z kilku otwartych półek na książki, pisma, ozdobne drobiazgi itp. |
| etola | - rodzaj szerokiego szala lub krótkiej pelerynki z futra o krótkim miękkim włosie, noszonej przez kobiety do sukni wizytowej lub wieczorowej; etola z norek |
| fach | - zajęcie, zawód, specjalność |
| fajerant | - przestarz. koniec dnia roboczego, przerwa w pracy, odpoczynek |
| falcować | - spajać dwa arkusze blachy przez zawinięcie brzegu jednego arkusza w drugi; spajać dwa kawałki drewna lub kamienia łącząc je na wpust |
| fasa | - beczka wykonana z dębowych i bukowych klepek, posiadała tylko jedno dno |
| fastryga | - duży rzadki ścieg, którym się fastryguje; także nić używana do fastrygowania |
| faworek | - cienkie kruche ciastka w kształcie wijących się wstążek smażone w tłuszczu; chrust |
| felc | - nacięcie w kancie deski, kamienia itp. służące do mocniejszego spojenia dwóch części; wpust |
| filc | - wyrób włókienniczy (gęsty, zbity materiał) z wełny, sierści itp. otrzymywany przez spilśnienie tkaniny (filce tkane) lub luźnych włókien (filce bite); pilśń |
| filunek | - płaszczyzna wklęsła otoczona listwą lub ramą – element konstrukcyjno-dekoracyjny w stolarstwie |
| fiok | - żart. loki, pukle; pretensjonalne uczesanie, przesadne przybranie głowy kobiecej |
| fizetyna | - barwnik naturalny z grupy flawonów występujący w postaci glikozydu w drewnie m.in. sumaku; stosowany do barwienia wełny, skór |
| flader | - słój w drewnie, marmurze, kamieniu itp. |
| flausz | - gruba tkanina wełniana drapana i strzyżona używana na płaszcze zimowe |
| fligel | - listewka przy ścianie do mocowania półki |
| fliza | - płyta cementowa, kamienna, marmurowa itp. służąca do wykładania chodników ulicznych, podłóg i ścian |
| fola | - techn. duża skrzynia drewniana przeznaczona do gaszenia wapna palonego - bud. środkowa część grubego muru wypełniana w czasie murowania materiałem odpadkowym, a następnie zalewana rzadką zaprawą murarską |
| formak | - blok kamienia łupanego o kształcie i wymiarach zbliżonych do kształtu i wymiarów przyszłego wyrobu lub będącego jego wielokrotnością |
| formierz | - rzemieślnik albo robotnik wykonujący formy odlewnicze |
| fornir | - cienkie płaty cennego drewna służące do oklejania wyrobów stolarskich |
| fotka | - mała fotografia, zdjęcie |
| frak | - część składowa uroczystego, wieczorowego stroju męskiego, rodzaj surduta, dziś tylko czarnego o połach z przodu obciętych, z tyłu wydłużonych |
| frencz | - kurtka kroju wojskowego z klapami i czterema naszytymi kieszeniami (od nazwiska angielskiego generała) |
| fryzować | - karbować, kręcić włosy, układać je w pukle |
| fufajka | - pot. ciepła, watowana kurtka, zwykle z drelichu, dwustronnie pikowana; waciak |
| fuga | - rowek wzdłuż krawędzi deski lub płyty kamiennej, w który wchodzi wypukłość dopasowanej innej deski lub płyty - szczelina między cegłami lub blokami kamienia wypełniona warstwą zaprawy murarskiej; warstwa zaprawy w szczelinie; spoina |
| fular | - (męska apaszka) noszony do koszul z rozpiętym kołnierzem |
| furta | - ciężkie drzwi w bramie, w murze itp. |
| futrować | - obijać ściany deskami, wylepiać gliną, gipsem; okładać, uszczelniać trocinami, torfami itp. - wykładać piec cegłą ogniotrwałą |
| futryna | - drewniana rama u drzwi lub okien wpuszczana w ścianę; ościeżnica |
| gara | - rośnięcie ciasta - pomieszczenie w piekarni, w którym rośnie ciasto |
| gargulec | - ozdobne, wystające zakończenie rynny dachowej, zwykle w formie paszczy lub leżącej półpostaci fantastycznych zwierząt; rzygacz |
| giemza | - miękka koźla skóra garbowana sposobem chromowym używana zwykle na wierzchu obuwia i do wyrobu galanterii skórzanej |
| gipiura | - rodzaj koronki o wypukłym wzorze |
| gmerk | - znak własnościowy i rodowy mieszczan w dawnej Polsce umieszczony na pieczęciach, przedmiotach użytkowych oraz wytworach |
| godet | - klin poszerzający zwykle dół sukni lub rękaw tworzący rodzaj fałdy |
| gont | - deszczułka klinowa używana do pokrywania dachów lub szalowania zewnętrznych ścian budynków |
| gors | - przestarz. – przednia część koszuli męskiej, często silnie wykrochmalona |
| graca | - narzędzie żelazne w kształcie zakrzywionej łopatki osadzone na kiju, w murarstwie do mieszania wapna z wodą |
| graham | - chleb dietetyczny z grubo mielonej (razowej) mąki pszennej (od nazwiska lekarza) |
| grawer | - artysta, rzemieślnik zajmujący się grawerowaniem; rytownik |
| grylaż | - masa otrzymywana przez roztarcie cukru z palonymi orzechami, migdałami itp. stosowana w przemyśle cukierniczym jako nadzienie karmelków |
| grzywka | - włosy opuszczone na czoło, przycięte nad brwiami |
| gurt | - sztywna taśma płócienna przyszywana do spódniczki w pasie lub wszywana do pasków |
| guzik technologiczny koszuli | - przyszywa się go jako pierwszy a według niego następne, nigdy nie zapina się najwyższego guzika! |
| gwint | - skręt śrubowy, spiralny, rowek na śrubie, wkręcie itp.; śruba |
| haftka | - druciana zapinka, składająca się z haczyka (konika) i uszka, używana do zapinania różnych części garderoby; także samo uszko tej zapinki |
| hajdawery | - przestarz. szerokie, bufiaste spodnie |
| harcap | - warkocz peruki noszony w XVIII w. przez mężczyzn |
| hebel | - narzędzie stolarskie drewniane z wymiennym ostrzem stalowym służące do wyrównywania i wygładzania powierzchni drewna; strug |
| henna | - naturalny barwnik do farbowania włosów na kolor kasztanowaty otrzymywany z liści rośliny tropikalnej – lawsonii (lawsonia ineris) |
| hufnal | - gwóźdź do przybijania podkowy |
| inkrustacja | - technika zdobienia przedmiotów: sprzętów, mebli, dzieł art. itp. Polegająca na wykonywaniu wgłębień w podłożu i wklejaniu w nie odpowiednich płytek z różnych materiałów np. drewna, kości słoniowej, metalu, masy perłowej, kolorowych kamieni, złota itp. |
| inlet | - bawełniana tkanina pościelowa, bardzo gęsto tkana, najczęściej czerwona, używana na wsypy |
| intarsja | - technika zdobnicza polegająca na wykładaniu powierzchni przedmiotów drewnianych innymi gatunkami drewna stosowana zwłaszcza w okresie renesansu i w XVIII w. INTARSJA SZTUKATORSKA – technika zdobnicza sprowadzająca się do wypełniania tzw. ciastem sztukatorskim (masę stiukową) wyciętej we wzory okładziny drewnianej, przyklejonej do podkładu z pełnego drewna |
| inwar | - stal stopowa o dużej zawartości niklu, odznaczająca się bardzo małą rozszerzalnością cieplną, używana do wyrobu przyrządów precyzyjnych |
| ipse fecit | - (łac.) sam wykonał (słowa stawiane obok podpisu artysty) |
| izbica | - konstrukcja betonowa kamienna lub drewniana, mająca ostrą, pochyłą krawędź, zabezpieczająca filar mostu od uderzeń fali, kry, płynących drzew itp.; lodołam |
| jagodzianka | - słodka bułka nadziewana czarnymi jagodami |
| jatka | - przestarz. kram, sklep z mięsem; końska jatka |
| jedwab | - przędza i tkanina produkowana z włókna tworzącego kokon gąsienicy jedwabnika; także: włókno otrzymywane sztucznie z celulozy |
| jedwabik | - tkanina jedwabna gorszego gatunku |
| jętka | - poziomy pręt wiązara trójkątnego rozpierający krokwie w górnej części tego wiązara |
| kabacik | - wierzchnie okrycie, czasem pikowany dawny krótki serdak |
| kabat | - rodzaj krótkiego płaszcza z podpinką, czasem bez rękawów |
| kabza | - przestarz. Woreczek na pieniądze; sakiewka, kiesa |
| kacabaja | - pot. ubranie kobiece rodzaj mantylki; ciepły kaftan watowany męski albo kobiecy; szubka |
| kajmak | - masa cukiernicza wyrabiana z cukru i mleka, często z dodatkiem kawy, czekolady, soku itp.; ciasto oblewane taką masą |
| kalenica | - górna pozioma krawędź dachu stanowiąca przecięcie połaci dachowych |
| kaleta | - sakwa, woreczek skórzany na pieniądze i drobiazgi noszony dawniej przy pasie |
| kaletnik | - rzemieślnik wyrabiający kalety, torby skórzane, teczki, walizki, portfele itp. ze skóry, tworzyw sztucznych lub tkanin |
| kaliko | - płótno introligatorskie z tkaniny bawełnianej poddanej specjalnej apreturze, używane do Opawy książek |
| kalo | - hand. ubytek, strata na wadze towaru, spowodowana wyschnięciem przy transporcie lub przechowywaniu |
| kalotypia | - fot. pierwsza technika fotograficzna, w której zastosowano negatyw papierowy; talbotypia |
| kalus | - gruba skóra, guz |
| kamasznik | - rzemieślnik wykonujący wierzchnie części obuwia, cholewki; cholewkarz; dawniej: szewc szyjący kamasze |
| kambar | - brązowa odmiana karakułów |
| kamelor | - grube nici albo tkanina z wełny kozy angorskiej |
| kamlot | - cienka, ostra tkanina wełniana, często z domieszką przedzy bawełnianej |
| kamzans | - gzyms nad drzwiami lub oknem |
| kanafas | - szlachetna tkanina introligatorska o niejednorodnej powierzchni używana przy oprawianiu książek |
| kanak | - sznur pereł albo drogich kamieni stanowiący ozdobę |
| kandyz | - cukier grubo skrystalizowany; cukier lodowaty |
| kanotier | - słomkowy kapelusz z płaską główką i wąskim rondem |
| kantówka | - bud. Belka drewniana o kwadratowym przekroju mającym wymiaru w granicach od stu do dwustu milimetrów; krawędziak |
| kapciuch | - woreczek na tytoń |
| kaplin | - półwyrób filcowy w kształcie stożka, z którego formuje się kapelusz |
| kapota | - wierzchnie okrycie, zwłaszcza podniszczone, dawniej wierzchnie okrycie męskie, długie przypominające krojem surdut |
| kapotka | - przestarz. rodzaj kapelusza damskiego z szerokim rondem, wiązanego pod brodą; budka |
| karb | - przestarz. fale na włosach. Ułożyć włosy w karby |
| karkas | - szkielet druciany abażuru, kapeluszy damskich itp. |
| karmel | - naturalny brązowy barwnik spożywczy dodawany np. do ciast, piwa, wina; cukier palony |
| karpina | - drewno z pniaków i korzeni zwykle sosnowych, mające szerokie zastosowanie w przemyśle. Karpina przemysłowa – karpina sosnowa, która przeleżała w ziemi co najmniej 7 lat, używana do destylacji rozkładowej lub ekstrakcji żywicy |
| kastor | - przestarz. gruba tkanina pilśniowa |
| kastra | - murarska skrzynia do sporządzania zaprawy i jej przenoszenia |
| kawak | - naszyjnik |
| keks | - ciasto biszkoptowe z bakaliami |
| keramzyt | - lekkie kruszywo sztucznie używane do betonów lekkich, otrzymywane przez wypalenie kulistych granulek uformowanych mechanicznie z gliny; gliniec |
| kermes | - naturalny barwnik otrzymywany z samic czerwców; dawniej stosowany do barwienia jedwabiu i wełny, obecnie głównie do barwienia produktów spożywczych |
| kędzior | - pasmo wijących się włosów; pukiel, lok |
| kielnia | - bud. narzędzie murarskie w kształcie trójkątnej łopatki z drewnianą rączką służące do nabierania i rozprowadzania zaprawy budowlanej |
| kiereja | - daw. długi obszerny płaszcz męski, najczęściej podbity futrem, o kroju zbliżonym do delii, pochodzenia wschodniego; w Polsce noszony w XVI-XVIII w. przez szlachtę |
| kipa | - kadź farbiarska |
| kir | - czarny materiał symbolizujący żałobę; strój żałobny |
| klajster | - klej z mąki lub krochmalu i wody |
| klot | - gęsta, bawełniana tkanina podszewkowa o splocie atłasowym, odznaczająca się silnym połyskiem |
| kluch | - zakalec |
| kłoda | - pień zrąbanego lub zwalonego drzewa bez gałęzi; duży kawał drzewa, kloc |
| knypel | - młotek drewniany używany przez rzeźbiarzy i rzemieślników |
| koafiura | - przestarz. dziś żart. uczesanie, fryzura |
| kobyłka | - rodzaj kozła, urządzenie wykonane z drążków lub desek, zbitych w kształcie litery A, ramy itp. służące do podpierania pomostu, blatu stołu itp. |
| konfuzor | - odcinek rury, w której na skutek zmniejszenia się przekroju zwiększa się prędkość przepływu gazu lub cieczy; używana do pomiaru prędkości lub ilości przepływającej substancji; zwężka |
| kongelacja | - archit. ozdoba architektoniczna w kształcie sopla lodu |
| kontratyp | - kopia filmowa wykonana nie na podstawie negatywu pierwotnego, lecz na podstawie kontrnegatywu |
| kontuar | - w sklepie; rodzaj stołu oddzielającego sprzedawcę i towar od kupujących; bufet, lada |
| konwisarz | - rzemieślnik zajmujący się wyrobem i obróbką przedmiotów z cyny |
| kornel | - twarde drewno dające się polerować, otrzymywane z północnoamerykańskiego derenia kwiecistego, dawniej niezastąpione w przemyśle włókienniczym |
| kosmyk | - pasemko włosów swobodnie opadające, zwisające; kosmyk włosów |
| krajak | - rodzaj noża stolarskiego |
| krajka | - wzmocniony brzeg tkaniny lub dzianiny o odmiennym splocie i zwykle odmiennego koloru |
| krepa | - tkanina jedwabna, wełniana lub bawełniana o przędzy silnie skręconej, matowa, o powierzchni lekko pomarszczonej; w kolorze czarnym bywa używana jako oznaka żałoby |
| krepdeszyn | - miękka, lekka tkanina jedwabna w splocie płóciennym, ze słabo zarysowanymi prążkami poprzecznymi, używana na suknie i bieliznę damską; krepa chińska |
| krepina | - taśma tapicerska używana w meblarstwie do wykańczania mebli |
| kreton | - tkanina bawełniana o splocie płóciennym, drukowana w barwne wzory |
| kreza | - marszczony lub fałdowany okrągły kołnierz z koronki lub cienkiej usztywnionej tkaniny |
| kroaza | - tkanina o skośnym splocie bawełniana - używana głównie na podszewki, wełniana, półwełniana lub jedwabna – na sukienki |
| kroksztyn | - wystające przed lico muru zakończenie belki stropowej lub wspornik podtrzymujący gzyms, balkon, wykusz itp. |
| krupiec | - miód skrystalizowany o konsystencji mniej lub więcej stałej i barwie nieco jaśniejszej niż miód płynny; dziarnina |
| kruszonka | - pokruszone kawałki ciasta sporządzonego z masła, mąki i cukru, którymi posypuje się ciasto z kruszonką |
| kubik | - pot. metr sześcienny |
| kufa | - duża drewniana beczka używana w przemyśle piwowarskim |
| kugiel | - żydowskie ciasto świąteczne |
| kuwertura | - rodzaj masy czekoladowej zawierającej powyżej 35% tłuszczu; półprodukt służący do powlekania wyrobów cukierniczych |
| kwadratel | - bud. kafel piecowy o stosunkowo niewielkich wymiarach i skośnie ściętych krawędziach |
| kwaterka | - bud. czwarta część cegły; cegła o wielkości ¼ normalnej cegły |
| laka | - żywica otrzymywana z drzewa Rhus vernicifera, po wyschnięciu twarda i trwała, używana do wyrobu i zdobienia naczyń, mebli, pudełek itp.; czarna, czerwona laka |
| lambrekin | - dekoracyjny pas tkaniny, stanowiący obramowanie zasłon lub baldachimu, wycięty w zęby, zdobiony galonem, frędzlami lub chwastami |
| lampas | - pas kolorowego sukna naszyty wzdłuż zewnętrznego szwu spodni; kolorowy otok u czapek, zwykle mundurowych |
| lantan | - miękki kowalny metal ciągliwy |
| lapis | - nazwa farmaceutyczna azotanu srebra używanego w lecznictwie do celów dezynfekcyjnych (np. do przypalania kurzajek); kamień piekielny |
| laubzega | - piłka o bardzo cienkiej taśmie używana zwykle do wycinania deseni w sklejkach drewnianych |
| legar | - drewniana belka, do której przybija się deski podłogi |
| leźnia | - poprzeczna belka rusztowania |
| loden | - gruba, włochata tkanina wełniana (niekiedy z wełny wielbłądziej), spilśniona i czesana, używana na płaszcze zimowe |
| lodżia | - wgłębiony balkon, wnęka balkonowa, otwarta na zewnątrz budynku |
| lornion | - przestarz. rodzaj okularów na długiej rączce używany zwłaszcza w XIX w. |
| lukier | - polewa z roztopionego cukru, czasem barwiona, używana do pokrywania pierników, tortów, ciastek itp. |
| lust | - farba szklarska ceramiczna |
| lutry | - futro z wydry |
| łaszt | - dawna jednostka miary objętości dla towarów sypkich |
| łata | - bud. gładka deska o długości ok. 1,50m służąca do sprawdzania równości krawędzi i płaszczyzn muru |
| łupek | - cienkie płytki łupków ilastych używane do krycia dachów; łupki dachówkowe |
| majsterek | - poufnie lub żartobliwie o majstrze rzemieślniku, mistrzu |
| majstersztyk | - przedmiot mający być sprawdzianem umiejętności zawodowych członka cechu; warunek uzyskania tytułu mistrza |
| malimo | - nie gniotąca się tkanina sukienkowa, produkowana metodą przypominającą dziewiarstwo |
| mamraj | - tłusta glina używana w odlewnictwie jako materiał formierski |
| mankiet | - zakończenie rękawa, nogawki u spodni, skarpetek itp. zwykle w kształcie paska przyszytego, przypiętego albo odwiniętego z tej samej lub innej tkaniny |
| mansarda | - pomieszczenie, mieszkanie na kondygnacji strychowej |
| marengo | - gruba wełniana tkanina z przędzy szarej lub czarnej z jaśniejszymi cętkami, używana na ubrania, kostiumy i płaszcze |
| markizeta | - lekka, przezroczysta tkanina z bawełny, niekiedy z jedwabiu lub wełny, wyrabiana z cienkiej przędzy silnie skręonej, używana na firanki, zasłony, letnie sukienki |
| maset | - narzędzie do ostrzenia noży w kształcie sztyletu używane przez rzeźników |
| matinka | - staroświecki poranny strój, kobiecy, luźny kaftanik, zwykle ozdobiony falbankami, wstążkami, koronkami |
| merk | - znak własnościowy używany m. innymi przez rzemieślników dla oznaczenia własnych wyrobów |
| merla | - cieniutka, rzadka tkanina bawełniana; gaza |
| metkal | - płótno bawełniane, rzadkie, bez apretury, używana na bieliznę wojskową i szpitalną oraz w tapicerstwie pod wierzchnie pokrycie mebli i do celów technicznych (do polerowania) |
| miodownik | - ciasto na miodzie, rodzaj piernika |
| mlewo | - zboże przeznaczone do przemiału oraz będące w trakcie mielenia; produkt mielenia |
| modystka | - kobieta trudniąca się zawodowo robieniem i sprzedażą damskich kapeluszy oraz innych nakryć głowy |
| mokiet | - tkanina pluszowa, zwykle wielobarwna, wzorzysta, używana najczęściej na pokrycie mebli |
| moleta | - narzędzie do rozcierania far malarskich |
| molino | - miękkie, cienkie płótno bawełniane, bielone, barwione lub drukowane; używane na sukienki, podszewki, prześcieradła itp. |
| mora | - jednobarwna tkanina, zwykle jedwabna o falisto mieniącym się wzorze, używana na suknie wieczorowe, szaty liturgiczne, wstążki itp. |
| mufa | - rozszerzenie w kształcie kielicha, zakończenie rury; złączka, tuleja |
| mufka | - kawałek futra lub materiału podszytego watoliną, zeszyty w ten sposób, że zostają po bokach otwory, w które wkłada się dłonie w celu ochrony przed zimnem |
| mulit | - mieszanina tlenków glinu, tytanu i krzemu będąca surowcem do produkcji cegły ogniotrwałej. Używana do murowania pieców do topienia szkła |
| murłata | - drewniana belka układana na wzniesionym murze budynku, na której się opiera więźba dachowa; namurnica |
| mursz | - rozkład drewna zarówno żywych drzew, jak i surowca, wywołany działaniem szkodliwych grzybów; prowadzi do całkowitego zniszczenia drewna; zgnilizna drewna |
| musznik | - zakłada się tylko do koszul z łamanym kołnierzykiem. Musznik jest wygodny w noszeniu, bo nie trzeba go wiązać. |
| muślin | - lekka, cienka tkanina jedwabna, rzadziej bawełniana, o luźnym splocie płóciennym, zwykle jednobarwna, używana na suknie, bluzki itp. |
| mutra | - nakrętka na śrubę |
| mygła | - stos okorowanych pni drzewnych, ułożonych na podkładach |
| nadpiek | - nadwaga pieczywa w stosunku do wagi zużytej mąki; przypiek Wielkość nadpieku wynosi od 15 do 50%. |
| nadstawka | - narzędzie kowalskie do kucia ręcznego, służące do nadawania przedmiotom pożądanego kształtu (zwykle okrągłego lub sześciokątnego) |
| nadświetle | - małe okno umieszczone zwykle wysoko i oświetlające pomieszczenia znajdujące się w głębi budynku, jak korytarze, łazienki itp. |
| nankin | - gęste płótno bawełniane, brązowożółte z silnym połyskiem, używane na wsypy, jako płótno krawieckie, dawniej na męskie ubrania letnie |
| naparstek | - niewielki stożkowaty ochraniacz nakładany na palec, z metalu lub jakiejś masy, używany przez osoby szyjące ręcznie, aby uchronić palec przed ukłuciem igłą |
| nappa | - skóra cielęca, kozia, rzadziej końska, cienka, papierkowa ta, często o powierzchni marszczonej; używana do wyrobu rękawiczek, torebek, lekkich kurtek, obuwia damskiego itp. (od nazwy miasta) |
| narzut | - 1. sposób tynkowania polegający na rzucaniu zaprawy na tynkowaną powierzchnię - 2. zewnętrzna warstwa tynku leżąca na warstwie przylegającej bezpośrednio do muru |
| narzutka | - rodzaj okrycia (zwykle kobiecego) narzuconego na ramiona; pelerynka |
| negatyw | - obraz fotograficzny, na którym w fotografii czarno-białej – wartości tonalne są odwrócone (miejsca ciemne w rzeczywistości są tu jasne i na odwrót), zaś w fotografii barwnej barwy fotografowanego przedmiotu zastąpione są przez barwy dopełniające |
| neseser | - walizeczka lub torebka na podręczne drobiazgi, najczęściej przybory toaletowe, używane zwykle w podróży |
| nicować | - przerabiać, odnawiać jakąś część garderoby, odwracając tkaninę na lewą stronę |
| niecka | - drewniane, podłużne naczynie półkoliste wydrążone w jednym kawałku drewna, bywa używane zwykle na wsi do wyrabiania ciasta, kąpania dzieci itp. |
| niello | - technika zdobienia przedmiotów metalowych polegająca na ryciu rysunków i wtapiania w bruzdy mieszaniny srebra, miedzi, ołowiu, siarki i beraksu, co daje rysunek czarny, czasem granatowy lub szafirowo-szary |
| niter | - robotnik łączący arkusze blach |
| nugat | - ciastko, którego górną i dolną warstwę stanowi wafel lub opłatek, a środkową masa z orzechów lub migdałów i miodu |
| nut | - w stolarstwie: wyżłobienie, rowek w jednym elemencie drewnianym, w który wchodzi odpowiadająca mu wypustka drugiego elementu w miejscu spojenia; wpust |
| nutriety | - futro ze skór owiec farbowane na brązowo, strzyżone i prasowane |
| obcęgi | - ręczne metalowe narzędzie zakończone z jednej strony ostrymi szczękami służące do wyciągania gwoździ, cięcia drutu, przytrzymywania metalowych przedmiotów przy obróbce itp.; cęgi |
| oberluft | - przest. górna część okna z szybami osadzonymi w ruchomej ramie, dająca się osobno otwierać |
| obiit zmarł | - napis na nagrobkach (skrót: ob) |
| obłąk | - bud. konstrukcyjny lub dekoracyjny element architektoniczny w kształcie półkola, część elipsy, występujący w sklepieniach, arkadach, zamykający otwory okienne, drzwiowe itp. |
| obręb | - brzeg tkaniny zagięty i przyszyty, zabezpieczający materiał przed strzępieniem |
| obrzutka | - pierwsza wewnętrzna warstwa tynku dwuwarstwowego lub trójwarstwowego, wykonana zwykle z zaprawy cementowej, mająca na celu zwiększenie przyczepności narzutu tynkowego do podłoża |
| obszycie | - to, czym się obszywa; lamówka, obszywka |
| obuch | - tępo zakończona część takich narzędzi jak siekiera, młot, kilof, przeznaczona do uderzania w coś, przybijanie czegoś |
| ocechować | - oznaczyć coś cechą, znakiem |
| odczulacz | - substancja dodawana do emulsji światłoczułej lub wywoływacza zmniejszająca ich czułość |
| odkład | - pryzmy ziemi powstające wzdłuż wykopu (np. fundamentowego, wodociągowe, gazowe) podczas jego wykonywania |
| odrzwia | - konstrukcyjne ujęcie otworu drzwiowego, złożone z węgarów i nadproża; każda oprawa drzwi, futryna |
| odsadzka | - 1. poziomy uskok w licu ściany, wynikający z przesunięcia ściany lub zmniejszenia jej grubości - 2. kształtka rurowa dwukrotnie wygięta w kształcie niepełnej litery S; służy do łączenia ze sobą poszczególnych odcinków rur |
| odziomek | - dolna, nie mająca gałęzi część pnia drzewa odznaczająca się zwykle najlepszą jakością drewna |
| ogacić | - przestarz. ocieplić, uszczelnić budynek przez obłożenie ścian mchem, słomą, ziemią itp. w celu zabezpieczenia przed zimnem; oborę ogacało się liśćmi |
| okorek | - odpadkowa, skrajna deska z okorowanego pnia drzewa, z jednej strony zaokrąglona |
| okrętka | - rzadki ścieg, za pomocą którego obrzuca się lub zszywa brzegi tkaniny; zszyć coś nieporządnie, ściągając brzegi rozdartego materiału |
| okrzesać | - obciąć coś (zwykle gałęzie z drzewa) ociosać coś dookoła, ze wszystkich stron; wyrównać, wygładzić. Okrzesać pień drzewa |
| okseft | - wielka beczka |
| oładek | - mały placek z mąki lub tartych kartofli, smażony na tłuszczu, racuszek |
| ondulacja | - zabieg fryzjerski mający na celu sfalowanie, skręcenie włosów; fryzura po tym zabiegu |
| onśnik | - nóż ciesielski używany do korowania strugania i wygładzania powierzchni elementów drewnianych |
| opal | - cienka tkanina bawełniana, miękka, lekko przezroczysta, podobna do batystu, używana na bluzki i bieliznę damską |
| opończa | - daw. obszerny płaszcz bez rękawów, z kapturem, noszony w XIV-XVIII w. jako strój podróżny, chroniący od deszczu i kurzu |
| organdyna | - cienka, rzadka, sztywna tkanina bawełniana, biała lub w barwach pastelowych (często drukowana) używana głównie na bluzki i letnie suknie |
| ortalion | - włókno sztuczne (poliamidowe) przypominające jedwab |
| ostrew | - rodzaj drabiny w postaci słupa z poprzecznymi z dwu stron sterczącymi żerdkami służącymi jako szczeble |
| ościeżyna | - okładzina ościeża stanowiąca jego wykończenie oraz ochraniająca przed uszkodzeniem |
| ośnik | - nóż ciesielski używany do korowania, strugania i wygładzania powierzchni elementów drewnianych |
| paca | - ręczne narzędzie murarskie w kształcie gładkiej deszczki z uchwytem, służące do rozprowadzania zaprawy na tynkowych powierzchniach ścian i stropów |
| pacha | - otwór na ramię w ubraniu; także część ubrania znajdująca się w miejscu wgłębienia pod stawem ramiennym; rękaw reglanowy z szeroko skrojoną pachą |
| pakamera | - pomieszczenie służące do przechowywania towarów; skład, magazyn |
| pakuły | - krótkie, splątane włókna lnu, konopi lub juty, uzyskiwane podczas wstępnej obróbki słomy tych roślin; używane do wyrobu grubej przędzy. Jako szczeliwo (pakunek). Do usuwania smarów z maszyn |
| palisander | - drewno drzew tropikalnych z rodzaju DALBERGIA mające ciemną barwę z odcieniem różowym lub fioletowym, używane w stolarstwie artystycznym |
| palmatka | - gruby, szeroki rzemień używany w dawnych szkołach do bicia żaków po dłoni |
| palmetka | - boczna część ozdobnego górnego zakończenia pokojowego pieca kaflowego |
| paltlot | - przest. palto |
| pampuch | - pączek |
| panew | - płytkie metalowe naczynie o dużej powierzchni używane dawniej do gotowania, smażenia itp. dziś mające zastosowanie tylko w solnictwie, głównie w warzeniach soli |
| panofiksy | - futro baranie uszlachetnione z prostym włosem, puszyste, zwykle w brązowym kolorze |
| panora | - tkanina jedwabna, półjedwabna lub bawełniana, używana zwykle na płaszcze, wiatrówki itp. |
| papatacz | - ciastko drożdżowe z rodzynkami i cynamonem |
| papatacz | - ciastko drożdżowe z rodzynkami i cynamonem |
| papiloty | - zwitki papieru, szmatki itp. używane do zakręcania loków; także: pasma włosów zakręcone na te zwitki, szmatki itp. |
| papucie | - pantofle domowe zwykle miękkie ciepłe, na płaskiej, elastycznej podeszwie |
| parasolnik | - rzemieślnik robiący lub naprawiający parasole i parasolki |
| parkan | - ogrodzenie drewniane (zwykle z dylów lub desek) |
| part | - grube płótno konopne lub lniane - taśma pleciona ze szpagatu, używana w rymarstwie |
| pasamonik | - daw. rzemieślnik wyrabiający pasy i pasmanterię; szmuklerz |
| patka | - pasek materiału przyszyty lub przypięty do ubrania, służący do ściągania luźnej części lub jako ozdoba |
| pączek | - ciastko o kształcie kulistym, nadziewane, smażone w tłuszczu |
| pejsy | - długie pasma włosów na skroniach, zwieszające się przed uszami, noszone przez ortodoksyjnych Żydów (hebr) |
| pekari | - rękawiczki ze świńskiej skóry specjalnie wyprawionych |
| pektyny | - mieszaniny bezpostaciowych cukrów o dużym ciężarze cząsteczkowym, występujące w owocach i jarzynach, używane do wyrobu galaretki, dżemów itp. |
| pelisa | - zimowy płaszcz na futrze, zwykle damski |
| peniuar | - 1. pelerynka zarzucana na ramiona przy czesaniu i pudrowaniu włosów, używana w XVIII w. - 2. elegancki, poranna kobiecy ubiór domowy; lekki, koronkowy peniuar |
| perkal | - cienkie płótno bawełniane, bielone, barwione lub drukowane, używane na bieliznę pościelową, ubranka dziecięce, fartuchy itp. |
| pętelka | - uszko z nitki, tasiemki, sznurka służące do zapinania odzieży na guzik lub do przywiązywania |
| piernik | - pieczywo cukiernicze barwy brunatnej, syropu miodowo-cukrowego i przypraw aromatycznych |
| pikoty | - pętelki robione szydełkiem na brzegu serwetki, chusteczki itp.; dekolt bluzki wykończony pikotami |
| pilśniarz | - rzemieślnik trudniący się pilśnieniem tkanin; folusznik |
| pilśń | - gęsty, zbity materiał otrzymywany z włókien wełny lub sierści króliczej, zajęczej, itp. przez moczenie w gorącej oraz zwijanie na płótnie i tłoczenie, maglowanie; rodzaj filcu |
| plusz | - puszysta tkanina z okrywą powstałą przez miejscowe przecięcie niektórych nitek osnowy lub wątku i częściowe rozwłóknienie utworzonych końców; fotel obity pluszem |
| płatew | - belka podłużna w konstrukcji nośnej dachu, łącząca dźwigary, podtrzymująca krokwie lub jętki |
| płatnerz | - rzemieślnik wyrabiający zbroje, tarcze i hełmy z płyt metalowych, także broń białą |
| płótno | - tkanina lniana, bawełniana, konopna albo jutowa, o splocie płóciennym, różnej grubości |
| poczochrać | - czochrając doprowadzić włosy, sierść do stanu nieładu; zmierzwić |
| podczernić | - pomalować coś od spodu na czarno; podkreślić, podmalować coś czarnym kolorem, przyciemnić; podczernić oczy, brwi, rzęsy, wąsy |
| podretuszować | - dokonać nieznacznego retuszu na fotografii, rzadziej na rysunku, obrazie |
| podstrzyc | - uciąć nieco włosów, sierści; podstrzyc wąsy, brodę, włosy, czuprynę |
| polano | - kawał drewna, zwykle przeznaczony na opał; bierwiono |
| politura | - rozcieńczony roztwór żywicy (najczęściej szelaka) w alkoholu, który po nałożeniu na powierzchnię drewna tworzy cienką warstwę nadającą mu połysk |
| poła | - dolna część jednej połowy ubioru rozpinającego się przodu; poły płaszcza, fraka |
| pomada | - substancja składająca się z tłuszczu, wosku i dodatków zapachowych, służąca jako środek kosmetyczny do smarowania włosów dla nadania im połysku i miękkości |
| popelina | - lekka tkanina bawełniana, jedwabna lub wełniana o splocie płóciennym z bardzo drobnymi poprzecznymi prążkami |
| poszetka | - ozdobna chusteczka wkładana do górnej kieszonki w marynarce (brustasze) |
| powała | - warstwa desek ułożona na belkach drewnianego stropu belkowego; potocznie: sufit, pułap |
| precel | - rodzaj obwarzanka o kształcie zbliżonym do ósemki |
| prunela | - tkanina jedwabna o splocie atłasowym z silnie skręconej przędzy, używana do wyrobu obuwia tekstylnego, do obicia mebli itp. |
| prząśnica | - wąska deseczka, do której przywiązuje się przędziwo, część kołowrotka |
| przebijak | - narzędzie kowalskie, blacharskie i murarskie do przebijania otworów |
| przesiek | - siekierka |
| przędny | - o włókninie: nadający się do przędzenia, łatwy do przędzenia |
| przęślica | - część kołowrotka służąca do umocowania kądzieli przy przędzeniu na wrzecionach |
| przylizać | - gładko uczesać (włosy). Przylizany wąsik |
| ptifurki | - drobne, kruche ciasteczka |
| ptifurki | - drobne, kruche ciasteczka |
| ptyś | - ciastko wyrabiane z parzonego ciasta, napełniane bitą śmietaną |
| pukiel | - pierścień włosów, lok, kędzior |
| pumpernikiel | - rodzaj pieczywa z mąki żytniej (z miodem, melasą lub słodem) o charakterystycznym gorzkawo słodkim smaku i ciemnobrunatnej barwie uzyskanej podczas długiego (około 20 godzin) wypieku w formie, w temperaturze do 150°C |
| pumpy | - sportowe spodnie męskie o krótkich nogawkach zapinanych pod kolanami |
| punca | - stalowe narzędzie złotnicze i cyzelerskie, służące do wybijania na powierzchni przedmiotów metalowych zagłębień różnego kształtu - młotek służący do wybijania sygnatury złotnika na powierzchni wyrobu; znak wybity na takim wyrobie, określający próbę kruszcu, pochodzenie przedmiotu, datę, sygnaturę artysty itp. |
| pupki | - o futrach sobolich |
| puślisko | - część uprzęży, rzemień, którym strzemię przytroczone jest do siodła |
| pytel | - worek muślinowy, przez który przesiewa się mąkę po przejściu jej przez maszyny przemiałowe |
| rami | - włókno łykowe otrzymywane z łodyg rośliny szczmiel biały (rami), używana do wyrobu powrozów, sieci oraz różnych tkanin np. płótna żeglarskiego, namiotowego |
| razura | - dawny zakład fryzjerski z golarnią (zakład cyrulika) |
| riuszka | - ozdobna albo plisowana falbanka bluzki lub falbanka na sukni |
| rzazak | - strug |
| sakał | - brodacz |
| salopa | - długie, wierzchnie okrycie damskie w formie peleryny z kapturem |
| serga | - kolczyk |
| skaczyna, swacina | - uczta wstępna w przyjmowaniu do cechu |
| slesarz | - (dawniej) ślusarz |
| smyk | - smycz |
| sokora, osokora | - topola czarna |
| sortyment tarcicy | - oflis, oblina, wańczosy, łatry |
| sprys, sprych(a) | - szprycha |
| stedż | - miód |
| stiuk | - mieszanina wapna i gipsu |
| stochmal | - omiecina w młynie, piekarni z mąki (proch mączny) |
| strucel | - kołacz |
| stryk | - powróz |
| stularz | - partacz, rzemieślnik niecechowy |
| surnat | - szminka |
| szagryn | - rodzaj skóry |
| szarmeza | - bardzo cienka i miękka tkanina jedwabna używana na suknie balowe |
| szatyn, szatynka | - ciemno blond |
| szlachtuz | - przestarz. rzeźnia |
| szmergiel | - papier lub płótno powleczone lepiszczem do którego przyklejone są ziarna materiału ściernego; ma zastosowanie do polerowania wyrobów drewnianych, metalowych itp.; papier ścierny, płótno ścierne |
| szmuklerz | - rzemieślnik dawny do wyrobów pasmanteryjnych (pasy, galony, frędzle) |
| sznela | - przestarz. modna dawniej tkanina jedwabna na chustki, portiery |
| szory | - rodzaj końskiej uprzęży w postaci szerokiego pasa |
| szperka | - słonina |
| szpindel | - oś wahadełka w zegarku |
| szpunt | - kołek do zatykania otworu w beczce; czop, zatyczka |
| szrenc | - papier pakowy wyprodukowany z makulatury lub starych szmat |
| sztrab, sztraba | - bud. cegły co druga wystająca w murze zostawione specjalnie w celach zdobniczych lub dla połączenia ich z murem dobudowanym później |
| szufla | - wklęsła łopata przeznaczona do przerzucania materiałów sypkich |
| szuło | - słup drewniany |
| szuter | - żwir |
| Szuwaks | - przestarz. czarna pasta do butów; także: czernidło do wąsów |
| szwajca | - szydło |
| szwejsować | - spawać metale |
| szwiec | - szewc |
| szyber | - zasuwa służąca do przymykania kanału kominowego w celu regulacji ciągu powietrza; także: rodzaj zasuwalnych drzwiczek pieca - łopata do wsuwania pieczywa do pieca |
| szymel | - wzór, szablon |
| ścieżeje | - zawiasy |
| ślemię | - belka poprzeczna |
| tala, talka | - motek nici |
| terlica | - sztywna część siodła składająca się z dwóch ławek i dwóch łęków, pokryta siedziskiem ze skóry lub tkaniny |
| tesarz, tesak | - cieśla |
| tręzla, trendzla | - uzda, uzdzica |
| trosarz | - wyrabiający trepki, chodaki |
| trybus, tryfus | - szaflik o trzech nogach DREIFUSS |
| trypa | - gatunek aksamitu |
| trzos | - skórzany pas podróżny |
| trzpień, trzpiotek | - kolec w sprzączce |
| tuna, tunka, tunna | - beczka |
| tutka | - trąbka z papieru |
| tybel, tyblik | - kołek, klin |
| tylec | - nieostra strona ostrza noża |
| uczkur, oczkur | - pasek, tasiemka |
| ufnal | - gwóźdź u podkowy |
| wanczos | - drzewo obrobione, klepki |
| zelować, podzelować | - dać podeszwę |