abcug | - dawniej odległość, odstęp między szeregami |
achtel | - dawna miara, jedna ósma część objętości beczki (ósmak) |
ałun | - uwodniony siarczan glinowo-potasowy; bezbarwny, kamień ałunowy o szklistym połysku, stosowany przez golibrodów do tamowania krwawień zaciętych miejsc |
ambrazura | - przestarz. framuga okna lub drzwi |
ankier | - wychwyt kotwiczny w zegarku przekazujący napęd wahadełku, a jednocześnie uzależniający od jego ruchów połączenia trybikowe ze wskazówkami - bud. kotew |
anyżek | - kruche ciastko lub cukierek z przyprawą anyżową |
arkana | - tajniki rzemiosła |
atelier | - pracownia artysty plastyka, fotografa |
bagieta | - ozdobna listwa drewniana używana do wyrobu ram, gzymsów i do dekoracji wnętrz |
bajaderka | - ciastko z okruchów cukierniczych |
bajgiel | - rodzaj obwarzanka z parzonego ciasta |
bakenbardy | - przest. baki, bokobrody |
balwierz | - daw. człowiek zajmujący się goleniem i strzyżeniem, a także zabiegami felczerskimi, głównie upuszczaniem krwi; cyrulik |
bant | - w ciesielstwie: rozpora, belka spajająca krokwie lub umieszczona między ścianami; w ślusarstwie: opaska, obręcz, zawiasy |
barchan | - tkanina bawełniana, lewostronnie drapana, używana na ciepłą bieliznę, szlafroki itp. |
binda | - przestarz. opaska do podwiązywania wąsów aby się dobrze ułożyły |
biskwit | - lekkie, porowate, dobrze wypieczone ciasto cukiernicze; także suchary wojskowe, sporządzane z mąki, wody, drożdży i soli |
blenda | - archit. ślepy otwór, płytka wnęka w murze w formie arkady lub okna zwykle stosowana w elewacjach jako motyw dekoracyjny |
bonia | - bud. profil geometrycznego rowkowania elewacji; element tego rowkowania |
bonżurka | - rodzaj marynarki, uszytej z miękkiej, ciepłej tkaniny, z szalowym kołnierzem i mankietami z innego materiału, będącej porannym męskim ubiorem domowym |
borta | - taśma pasmanteryjna do lamowania, obszywania brzegów odzieży, zasłon, lub w introligatorstwie pasek papieru/tkaniny do łączenia części książki |
botforty | - przestarz. Buty z wysokimi cholewami, używane do jazdy konnej |
bretnal | - długi gwóźdź żelazny z dużym łebkiem |
brus | - kamień szlifierski do ostrzenia narzędzi metalowych; osełka, toczydło |
bryczesy | - spodnie do konnej jazdy, u dołu obcisłe, sznurowane, od kolan bufiaste, poszerzane na bokach |
brylantyna | - środek kosmetyczny używany w celu usztywnienia i natłuszczenia włosów oraz nadania im połysku |
bryt | - w krawiectwie – pas lub klin tkaniny w kształcie trapezu lub trójkąta wszywany w spódnice, płaszcze itp. |
buksztel | - bud. pomocnicza konstrukcja podporowa stosowana przy budowie sklepień, łuków itp.; krążyna |
butonierka | - dziura od guzika w klapie marynarki, żakietu, w którą wkłada się kwiat, miniaturkę orderu itp. |
catg | - mocna tkanina bawełniana używana zwykle na ubrania robocze |
cech | - stowarzyszenie samodzielnych rzemieślników jednej lub kilku specjalności mające na celu obronę interesów rzemiosła oraz podniesienie jego poziomu, a także organizowanie samopomocy członków |
cechmistrz | - przestarz. starszy cechu |
cek | - wada w polewie kafli |
cerka | - mała cera w tkaninie |
cerówka | - duża igła do cerowania |
chałka | - niewielka chała – bułka pleciona |
cieślica | - siekierka o trójkątnym ostrzu, używana przez cieślów, służąca np. do korowania drzew, do wygładzania głębszych otworów itp. |
ciosak | - młot kamieniarza do ciosania miękkich kamieni |
ciosła | - dawne słowiańskie narzędzie do obróbki drewna używane jeszcze niekiedy do żłobienia niecek i koryt |
cwibak | - keks |
cwikiery | - przestarz. binokle |
cyferblat | - przestarz. tarcza zegara |
cykata | - skórki z pomarańczy, cytryny, melona, arbuza, liście tataraku, osmażone w cukrze, używane do wyrobów cukierniczych |
czamara | - dawne męskie ubranie wierzchnie, długie, szamerowane, zapinane pod szyję |
czub | - upięte wysoko sterczące włosy na wierzchu głowy |
czyszczak | - kształtka rurowa, zwykle żeliwna, ze szczelnie zamykanym otworem bocznym, wmontowana w przewód wodociągowy lub kanalizacyjny w celu umożliwienia sprawdzania stanu i czyszczenia rur |
ćwiekować | - nabijać ćwiekami - wciskać, wbijać dla ozdoby w świeży mur kamyki, kawałki szkła itp. |
damara | - żywica naturalna otrzymywana z niektórych gatunków drzew Archipelagu Saudyjskiego (także kopalna), stosowana do wyrobu lakierów, emalii i farb graficznych |
dekalina | - rozpuszczalnik (rozpuszcza oleje, tłuszcze, woski i żywice) |
desu | - część lub komplet damskiej bielizny |
dewizka | - łańcuszek do zegarka kieszonkowego |
dranica | - cienka, wąska deska łupana z pnia drzewa iglastego, używana w budownictwie drewnianym zwykle do krycia dachów |
dybel | - metalowy lub drewniany kołek łączący dwa elementy budowli np. belki, ciosy kamienne - rodzaj świdra stolarskiego do wiercenia otworów o dużej średnicy |
dyl | - pień drzewny; bal, belka; gruba deska używana w drewnianych konstrukcjach (stropowych, ściennych itp.) |
dzwono | - część obwodu koła u wozu |
ebenista | - stolarz-artysta, wytwórca mebli artystycznych intarsjowanych i fornirowanych; pierwotnie stolarz wyrabiający meble z hebanu |
egreta | - ozdoba z piór zwykle strusich lub wykonanych z metalu i drogich kamieni, przypinana do wysokiej fryzury albo nakrycia głowy; charakterystyczna dla mody czasów Marii Antoniny |
ekler | - zamek błyskawiczny - rodzaj ciastka z kremem |
elki | - skórki z tchórza lub tchórzofretki; także futro z tych skór |
etażerka | - lekki mebel składający się z kilku otwartych półek na książki, pisma, ozdobne drobiazgi itp. |
etola | - rodzaj szerokiego szala lub krótkiej pelerynki z futra o krótkim miękkim włosie, noszonej przez kobiety do sukni wizytowej lub wieczorowej; etola z norek |
fach | - zajęcie, zawód, specjalność |
fajerant | - przestarz. koniec dnia roboczego, przerwa w pracy, odpoczynek |
falcować | - spajać dwa arkusze blachy przez zawinięcie brzegu jednego arkusza w drugi; spajać dwa kawałki drewna lub kamienia łącząc je na wpust |
fasa | - beczka wykonana z dębowych i bukowych klepek, posiadała tylko jedno dno |
fastryga | - duży rzadki ścieg, którym się fastryguje; także nić używana do fastrygowania |
faworek | - cienkie kruche ciastka w kształcie wijących się wstążek smażone w tłuszczu; chrust |
felc | - nacięcie w kancie deski, kamienia itp. służące do mocniejszego spojenia dwóch części; wpust |
filc | - wyrób włókienniczy (gęsty, zbity materiał) z wełny, sierści itp. otrzymywany przez spilśnienie tkaniny (filce tkane) lub luźnych włókien (filce bite); pilśń |
filunek | - płaszczyzna wklęsła otoczona listwą lub ramą – element konstrukcyjno-dekoracyjny w stolarstwie |
fiok | - żart. loki, pukle; pretensjonalne uczesanie, przesadne przybranie głowy kobiecej |
fizetyna | - barwnik naturalny z grupy flawonów występujący w postaci glikozydu w drewnie m.in. sumaku; stosowany do barwienia wełny, skór |
flader | - słój w drewnie, marmurze, kamieniu itp. |
flausz | - gruba tkanina wełniana drapana i strzyżona używana na płaszcze zimowe |
fligel | - listewka przy ścianie do mocowania półki |
fliza | - płyta cementowa, kamienna, marmurowa itp. służąca do wykładania chodników ulicznych, podłóg i ścian |
fola | - techn. duża skrzynia drewniana przeznaczona do gaszenia wapna palonego - bud. środkowa część grubego muru wypełniana w czasie murowania materiałem odpadkowym, a następnie zalewana rzadką zaprawą murarską |
formak | - blok kamienia łupanego o kształcie i wymiarach zbliżonych do kształtu i wymiarów przyszłego wyrobu lub będącego jego wielokrotnością |
formierz | - rzemieślnik albo robotnik wykonujący formy odlewnicze |
fornir | - cienkie płaty cennego drewna służące do oklejania wyrobów stolarskich |
fotka | - mała fotografia, zdjęcie |
frak | - część składowa uroczystego, wieczorowego stroju męskiego, rodzaj surduta, dziś tylko czarnego o połach z przodu obciętych, z tyłu wydłużonych |
frencz | - kurtka kroju wojskowego z klapami i czterema naszytymi kieszeniami (od nazwiska angielskiego generała) |
fryzować | - karbować, kręcić włosy, układać je w pukle |
fufajka | - pot. ciepła, watowana kurtka, zwykle z drelichu, dwustronnie pikowana; waciak |
fuga | - rowek wzdłuż krawędzi deski lub płyty kamiennej, w który wchodzi wypukłość dopasowanej innej deski lub płyty - szczelina między cegłami lub blokami kamienia wypełniona warstwą zaprawy murarskiej; warstwa zaprawy w szczelinie; spoina |
fular | - (męska apaszka) noszony do koszul z rozpiętym kołnierzem |
furta | - ciężkie drzwi w bramie, w murze itp. |
futrować | - obijać ściany deskami, wylepiać gliną, gipsem; okładać, uszczelniać trocinami, torfami itp. - wykładać piec cegłą ogniotrwałą |
futryna | - drewniana rama u drzwi lub okien wpuszczana w ścianę; ościeżnica |
gara | - rośnięcie ciasta - pomieszczenie w piekarni, w którym rośnie ciasto |
gargulec | - ozdobne, wystające zakończenie rynny dachowej, zwykle w formie paszczy lub leżącej półpostaci fantastycznych zwierząt; rzygacz |
giemza | - miękka koźla skóra garbowana sposobem chromowym używana zwykle na wierzchu obuwia i do wyrobu galanterii skórzanej |
gipiura | - rodzaj koronki o wypukłym wzorze |
gmerk | - znak własnościowy i rodowy mieszczan w dawnej Polsce umieszczony na pieczęciach, przedmiotach użytkowych oraz wytworach |
godet | - klin poszerzający zwykle dół sukni lub rękaw tworzący rodzaj fałdy |
gont | - deszczułka klinowa używana do pokrywania dachów lub szalowania zewnętrznych ścian budynków |
gors | - przestarz. – przednia część koszuli męskiej, często silnie wykrochmalona |
graca | - narzędzie żelazne w kształcie zakrzywionej łopatki osadzone na kiju, w murarstwie do mieszania wapna z wodą |
graham | - chleb dietetyczny z grubo mielonej (razowej) mąki pszennej (od nazwiska lekarza) |
grawer | - artysta, rzemieślnik zajmujący się grawerowaniem; rytownik |
grylaż | - masa otrzymywana przez roztarcie cukru z palonymi orzechami, migdałami itp. stosowana w przemyśle cukierniczym jako nadzienie karmelków |
grzywka | - włosy opuszczone na czoło, przycięte nad brwiami |
gurt | - sztywna taśma płócienna przyszywana do spódniczki w pasie lub wszywana do pasków |
guzik technologiczny koszuli | - przyszywa się go jako pierwszy a według niego następne, nigdy nie zapina się najwyższego guzika! |
gwint | - skręt śrubowy, spiralny, rowek na śrubie, wkręcie itp.; śruba |
haftka | - druciana zapinka, składająca się z haczyka (konika) i uszka, używana do zapinania różnych części garderoby; także samo uszko tej zapinki |
hajdawery | - przestarz. szerokie, bufiaste spodnie |
harcap | - warkocz peruki noszony w XVIII w. przez mężczyzn |
hebel | - narzędzie stolarskie drewniane z wymiennym ostrzem stalowym służące do wyrównywania i wygładzania powierzchni drewna; strug |
henna | - naturalny barwnik do farbowania włosów na kolor kasztanowaty otrzymywany z liści rośliny tropikalnej – lawsonii (lawsonia ineris) |
hufnal | - gwóźdź do przybijania podkowy |
inkrustacja | - technika zdobienia przedmiotów: sprzętów, mebli, dzieł art. itp. Polegająca na wykonywaniu wgłębień w podłożu i wklejaniu w nie odpowiednich płytek z różnych materiałów np. drewna, kości słoniowej, metalu, masy perłowej, kolorowych kamieni, złota itp. |
inlet | - bawełniana tkanina pościelowa, bardzo gęsto tkana, najczęściej czerwona, używana na wsypy |
intarsja | - technika zdobnicza polegająca na wykładaniu powierzchni przedmiotów drewnianych innymi gatunkami drewna stosowana zwłaszcza w okresie renesansu i w XVIII w. INTARSJA SZTUKATORSKA – technika zdobnicza sprowadzająca się do wypełniania tzw. ciastem sztukatorskim (masę stiukową) wyciętej we wzory okładziny drewnianej, przyklejonej do podkładu z pełnego drewna |
inwar | - stal stopowa o dużej zawartości niklu, odznaczająca się bardzo małą rozszerzalnością cieplną, używana do wyrobu przyrządów precyzyjnych |
ipse fecit | - (łac.) sam wykonał (słowa stawiane obok podpisu artysty) |
izbica | - konstrukcja betonowa kamienna lub drewniana, mająca ostrą, pochyłą krawędź, zabezpieczająca filar mostu od uderzeń fali, kry, płynących drzew itp.; lodołam |
jagodzianka | - słodka bułka nadziewana czarnymi jagodami |
jatka | - przestarz. kram, sklep z mięsem; końska jatka |
jedwab | - przędza i tkanina produkowana z włókna tworzącego kokon gąsienicy jedwabnika; także: włókno otrzymywane sztucznie z celulozy |
jedwabik | - tkanina jedwabna gorszego gatunku |
jętka | - poziomy pręt wiązara trójkątnego rozpierający krokwie w górnej części tego wiązara |
kabacik | - wierzchnie okrycie, czasem pikowany dawny krótki serdak |
kabat | - rodzaj krótkiego płaszcza z podpinką, czasem bez rękawów |
kabza | - przestarz. Woreczek na pieniądze; sakiewka, kiesa |
kacabaja | - pot. ubranie kobiece rodzaj mantylki; ciepły kaftan watowany męski albo kobiecy; szubka |
kajmak | - masa cukiernicza wyrabiana z cukru i mleka, często z dodatkiem kawy, czekolady, soku itp.; ciasto oblewane taką masą |
kalenica | - górna pozioma krawędź dachu stanowiąca przecięcie połaci dachowych |
kaleta | - sakwa, woreczek skórzany na pieniądze i drobiazgi noszony dawniej przy pasie |
kaletnik | - rzemieślnik wyrabiający kalety, torby skórzane, teczki, walizki, portfele itp. ze skóry, tworzyw sztucznych lub tkanin |
kaliko | - płótno introligatorskie z tkaniny bawełnianej poddanej specjalnej apreturze, używane do Opawy książek |
kalo | - hand. ubytek, strata na wadze towaru, spowodowana wyschnięciem przy transporcie lub przechowywaniu |
kalotypia | - fot. pierwsza technika fotograficzna, w której zastosowano negatyw papierowy; talbotypia |
kalus | - gruba skóra, guz |
kamasznik | - rzemieślnik wykonujący wierzchnie części obuwia, cholewki; cholewkarz; dawniej: szewc szyjący kamasze |
kambar | - brązowa odmiana karakułów |
kamelor | - grube nici albo tkanina z wełny kozy angorskiej |
kamlot | - cienka, ostra tkanina wełniana, często z domieszką przedzy bawełnianej |
kamzans | - gzyms nad drzwiami lub oknem |
kanafas | - szlachetna tkanina introligatorska o niejednorodnej powierzchni używana przy oprawianiu książek |
kanak | - sznur pereł albo drogich kamieni stanowiący ozdobę |
kandyz | - cukier grubo skrystalizowany; cukier lodowaty |
kanotier | - słomkowy kapelusz z płaską główką i wąskim rondem |
kantówka | - bud. Belka drewniana o kwadratowym przekroju mającym wymiaru w granicach od stu do dwustu milimetrów; krawędziak |
kapciuch | - woreczek na tytoń |
kaplin | - półwyrób filcowy w kształcie stożka, z którego formuje się kapelusz |
kapota | - wierzchnie okrycie, zwłaszcza podniszczone, dawniej wierzchnie okrycie męskie, długie przypominające krojem surdut |
kapotka | - przestarz. rodzaj kapelusza damskiego z szerokim rondem, wiązanego pod brodą; budka |
karb | - przestarz. fale na włosach. Ułożyć włosy w karby |
karkas | - szkielet druciany abażuru, kapeluszy damskich itp. |
karmel | - naturalny brązowy barwnik spożywczy dodawany np. do ciast, piwa, wina; cukier palony |
karpina | - drewno z pniaków i korzeni zwykle sosnowych, mające szerokie zastosowanie w przemyśle. Karpina przemysłowa – karpina sosnowa, która przeleżała w ziemi co najmniej 7 lat, używana do destylacji rozkładowej lub ekstrakcji żywicy |
kastor | - przestarz. gruba tkanina pilśniowa |
kastra | - murarska skrzynia do sporządzania zaprawy i jej przenoszenia |
kawak | - naszyjnik |
keks | - ciasto biszkoptowe z bakaliami |
keramzyt | - lekkie kruszywo sztucznie używane do betonów lekkich, otrzymywane przez wypalenie kulistych granulek uformowanych mechanicznie z gliny; gliniec |
kermes | - naturalny barwnik otrzymywany z samic czerwców; dawniej stosowany do barwienia jedwabiu i wełny, obecnie głównie do barwienia produktów spożywczych |
kędzior | - pasmo wijących się włosów; pukiel, lok |
kielnia | - bud. narzędzie murarskie w kształcie trójkątnej łopatki z drewnianą rączką służące do nabierania i rozprowadzania zaprawy budowlanej |
kiereja | - daw. długi obszerny płaszcz męski, najczęściej podbity futrem, o kroju zbliżonym do delii, pochodzenia wschodniego; w Polsce noszony w XVI-XVIII w. przez szlachtę |
kipa | - kadź farbiarska |
kir | - czarny materiał symbolizujący żałobę; strój żałobny |
klajster | - klej z mąki lub krochmalu i wody |
klot | - gęsta, bawełniana tkanina podszewkowa o splocie atłasowym, odznaczająca się silnym połyskiem |
kluch | - zakalec |
kłoda | - pień zrąbanego lub zwalonego drzewa bez gałęzi; duży kawał drzewa, kloc |
knypel | - młotek drewniany używany przez rzeźbiarzy i rzemieślników |
koafiura | - przestarz. dziś żart. uczesanie, fryzura |
kobyłka | - rodzaj kozła, urządzenie wykonane z drążków lub desek, zbitych w kształcie litery A, ramy itp. służące do podpierania pomostu, blatu stołu itp. |
konfuzor | - odcinek rury, w której na skutek zmniejszenia się przekroju zwiększa się prędkość przepływu gazu lub cieczy; używana do pomiaru prędkości lub ilości przepływającej substancji; zwężka |
kongelacja | - archit. ozdoba architektoniczna w kształcie sopla lodu |
kontratyp | - kopia filmowa wykonana nie na podstawie negatywu pierwotnego, lecz na podstawie kontrnegatywu |
kontuar | - w sklepie; rodzaj stołu oddzielającego sprzedawcę i towar od kupujących; bufet, lada |
konwisarz | - rzemieślnik zajmujący się wyrobem i obróbką przedmiotów z cyny |
kornel | - twarde drewno dające się polerować, otrzymywane z północnoamerykańskiego derenia kwiecistego, dawniej niezastąpione w przemyśle włókienniczym |
kosmyk | - pasemko włosów swobodnie opadające, zwisające; kosmyk włosów |
krajak | - rodzaj noża stolarskiego |
krajka | - wzmocniony brzeg tkaniny lub dzianiny o odmiennym splocie i zwykle odmiennego koloru |
krepa | - tkanina jedwabna, wełniana lub bawełniana o przędzy silnie skręconej, matowa, o powierzchni lekko pomarszczonej; w kolorze czarnym bywa używana jako oznaka żałoby |
krepdeszyn | - miękka, lekka tkanina jedwabna w splocie płóciennym, ze słabo zarysowanymi prążkami poprzecznymi, używana na suknie i bieliznę damską; krepa chińska |
krepina | - taśma tapicerska używana w meblarstwie do wykańczania mebli |
kreton | - tkanina bawełniana o splocie płóciennym, drukowana w barwne wzory |
kreza | - marszczony lub fałdowany okrągły kołnierz z koronki lub cienkiej usztywnionej tkaniny |
kroaza | - tkanina o skośnym splocie bawełniana - używana głównie na podszewki, wełniana, półwełniana lub jedwabna – na sukienki |
kroksztyn | - wystające przed lico muru zakończenie belki stropowej lub wspornik podtrzymujący gzyms, balkon, wykusz itp. |
krupiec | - miód skrystalizowany o konsystencji mniej lub więcej stałej i barwie nieco jaśniejszej niż miód płynny; dziarnina |
kruszonka | - pokruszone kawałki ciasta sporządzonego z masła, mąki i cukru, którymi posypuje się ciasto z kruszonką |
kubik | - pot. metr sześcienny |
kufa | - duża drewniana beczka używana w przemyśle piwowarskim |
kugiel | - żydowskie ciasto świąteczne |
kuwertura | - rodzaj masy czekoladowej zawierającej powyżej 35% tłuszczu; półprodukt służący do powlekania wyrobów cukierniczych |
kwadratel | - bud. kafel piecowy o stosunkowo niewielkich wymiarach i skośnie ściętych krawędziach |
kwaterka | - bud. czwarta część cegły; cegła o wielkości ¼ normalnej cegły |
laka | - żywica otrzymywana z drzewa Rhus vernicifera, po wyschnięciu twarda i trwała, używana do wyrobu i zdobienia naczyń, mebli, pudełek itp.; czarna, czerwona laka |
lambrekin | - dekoracyjny pas tkaniny, stanowiący obramowanie zasłon lub baldachimu, wycięty w zęby, zdobiony galonem, frędzlami lub chwastami |
lampas | - pas kolorowego sukna naszyty wzdłuż zewnętrznego szwu spodni; kolorowy otok u czapek, zwykle mundurowych |
lantan | - miękki kowalny metal ciągliwy |
lapis | - nazwa farmaceutyczna azotanu srebra używanego w lecznictwie do celów dezynfekcyjnych (np. do przypalania kurzajek); kamień piekielny |
laubzega | - piłka o bardzo cienkiej taśmie używana zwykle do wycinania deseni w sklejkach drewnianych |
legar | - drewniana belka, do której przybija się deski podłogi |
leźnia | - poprzeczna belka rusztowania |
loden | - gruba, włochata tkanina wełniana (niekiedy z wełny wielbłądziej), spilśniona i czesana, używana na płaszcze zimowe |
lodżia | - wgłębiony balkon, wnęka balkonowa, otwarta na zewnątrz budynku |
lornion | - przestarz. rodzaj okularów na długiej rączce używany zwłaszcza w XIX w. |
lukier | - polewa z roztopionego cukru, czasem barwiona, używana do pokrywania pierników, tortów, ciastek itp. |
lust | - farba szklarska ceramiczna |
lutry | - futro z wydry |
łaszt | - dawna jednostka miary objętości dla towarów sypkich |
łata | - bud. gładka deska o długości ok. 1,50m służąca do sprawdzania równości krawędzi i płaszczyzn muru |
łupek | - cienkie płytki łupków ilastych używane do krycia dachów; łupki dachówkowe |
majsterek | - poufnie lub żartobliwie o majstrze rzemieślniku, mistrzu |
majstersztyk | - przedmiot mający być sprawdzianem umiejętności zawodowych członka cechu; warunek uzyskania tytułu mistrza |
malimo | - nie gniotąca się tkanina sukienkowa, produkowana metodą przypominającą dziewiarstwo |
mamraj | - tłusta glina używana w odlewnictwie jako materiał formierski |
mankiet | - zakończenie rękawa, nogawki u spodni, skarpetek itp. zwykle w kształcie paska przyszytego, przypiętego albo odwiniętego z tej samej lub innej tkaniny |
mansarda | - pomieszczenie, mieszkanie na kondygnacji strychowej |
marengo | - gruba wełniana tkanina z przędzy szarej lub czarnej z jaśniejszymi cętkami, używana na ubrania, kostiumy i płaszcze |
markizeta | - lekka, przezroczysta tkanina z bawełny, niekiedy z jedwabiu lub wełny, wyrabiana z cienkiej przędzy silnie skręonej, używana na firanki, zasłony, letnie sukienki |
maset | - narzędzie do ostrzenia noży w kształcie sztyletu używane przez rzeźników |
matinka | - staroświecki poranny strój, kobiecy, luźny kaftanik, zwykle ozdobiony falbankami, wstążkami, koronkami |
merk | - znak własnościowy używany m. innymi przez rzemieślników dla oznaczenia własnych wyrobów |
merla | - cieniutka, rzadka tkanina bawełniana; gaza |
metkal | - płótno bawełniane, rzadkie, bez apretury, używana na bieliznę wojskową i szpitalną oraz w tapicerstwie pod wierzchnie pokrycie mebli i do celów technicznych (do polerowania) |
miodownik | - ciasto na miodzie, rodzaj piernika |
mlewo | - zboże przeznaczone do przemiału oraz będące w trakcie mielenia; produkt mielenia |
modystka | - kobieta trudniąca się zawodowo robieniem i sprzedażą damskich kapeluszy oraz innych nakryć głowy |
mokiet | - tkanina pluszowa, zwykle wielobarwna, wzorzysta, używana najczęściej na pokrycie mebli |
moleta | - narzędzie do rozcierania far malarskich |
molino | - miękkie, cienkie płótno bawełniane, bielone, barwione lub drukowane; używane na sukienki, podszewki, prześcieradła itp. |
mora | - jednobarwna tkanina, zwykle jedwabna o falisto mieniącym się wzorze, używana na suknie wieczorowe, szaty liturgiczne, wstążki itp. |
mufa | - rozszerzenie w kształcie kielicha, zakończenie rury; złączka, tuleja |
mufka | - kawałek futra lub materiału podszytego watoliną, zeszyty w ten sposób, że zostają po bokach otwory, w które wkłada się dłonie w celu ochrony przed zimnem |
mulit | - mieszanina tlenków glinu, tytanu i krzemu będąca surowcem do produkcji cegły ogniotrwałej. Używana do murowania pieców do topienia szkła |
murłata | - drewniana belka układana na wzniesionym murze budynku, na której się opiera więźba dachowa; namurnica |
mursz | - rozkład drewna zarówno żywych drzew, jak i surowca, wywołany działaniem szkodliwych grzybów; prowadzi do całkowitego zniszczenia drewna; zgnilizna drewna |
musznik | - zakłada się tylko do koszul z łamanym kołnierzykiem. Musznik jest wygodny w noszeniu, bo nie trzeba go wiązać. |
muślin | - lekka, cienka tkanina jedwabna, rzadziej bawełniana, o luźnym splocie płóciennym, zwykle jednobarwna, używana na suknie, bluzki itp. |
mutra | - nakrętka na śrubę |
mygła | - stos okorowanych pni drzewnych, ułożonych na podkładach |
nadpiek | - nadwaga pieczywa w stosunku do wagi zużytej mąki; przypiek Wielkość nadpieku wynosi od 15 do 50%. |
nadstawka | - narzędzie kowalskie do kucia ręcznego, służące do nadawania przedmiotom pożądanego kształtu (zwykle okrągłego lub sześciokątnego) |
nadświetle | - małe okno umieszczone zwykle wysoko i oświetlające pomieszczenia znajdujące się w głębi budynku, jak korytarze, łazienki itp. |
nankin | - gęste płótno bawełniane, brązowożółte z silnym połyskiem, używane na wsypy, jako płótno krawieckie, dawniej na męskie ubrania letnie |
naparstek | - niewielki stożkowaty ochraniacz nakładany na palec, z metalu lub jakiejś masy, używany przez osoby szyjące ręcznie, aby uchronić palec przed ukłuciem igłą |
nappa | - skóra cielęca, kozia, rzadziej końska, cienka, papierkowa ta, często o powierzchni marszczonej; używana do wyrobu rękawiczek, torebek, lekkich kurtek, obuwia damskiego itp. (od nazwy miasta) |
narzut | - 1. sposób tynkowania polegający na rzucaniu zaprawy na tynkowaną powierzchnię - 2. zewnętrzna warstwa tynku leżąca na warstwie przylegającej bezpośrednio do muru |
narzutka | - rodzaj okrycia (zwykle kobiecego) narzuconego na ramiona; pelerynka |
negatyw | - obraz fotograficzny, na którym w fotografii czarno-białej – wartości tonalne są odwrócone (miejsca ciemne w rzeczywistości są tu jasne i na odwrót), zaś w fotografii barwnej barwy fotografowanego przedmiotu zastąpione są przez barwy dopełniające |
neseser | - walizeczka lub torebka na podręczne drobiazgi, najczęściej przybory toaletowe, używane zwykle w podróży |
nicować | - przerabiać, odnawiać jakąś część garderoby, odwracając tkaninę na lewą stronę |
niecka | - drewniane, podłużne naczynie półkoliste wydrążone w jednym kawałku drewna, bywa używane zwykle na wsi do wyrabiania ciasta, kąpania dzieci itp. |
niello | - technika zdobienia przedmiotów metalowych polegająca na ryciu rysunków i wtapiania w bruzdy mieszaniny srebra, miedzi, ołowiu, siarki i beraksu, co daje rysunek czarny, czasem granatowy lub szafirowo-szary |
niter | - robotnik łączący arkusze blach |
nugat | - ciastko, którego górną i dolną warstwę stanowi wafel lub opłatek, a środkową masa z orzechów lub migdałów i miodu |
nut | - w stolarstwie: wyżłobienie, rowek w jednym elemencie drewnianym, w który wchodzi odpowiadająca mu wypustka drugiego elementu w miejscu spojenia; wpust |
nutriety | - futro ze skór owiec farbowane na brązowo, strzyżone i prasowane |
obcęgi | - ręczne metalowe narzędzie zakończone z jednej strony ostrymi szczękami służące do wyciągania gwoździ, cięcia drutu, przytrzymywania metalowych przedmiotów przy obróbce itp.; cęgi |
oberluft | - przest. górna część okna z szybami osadzonymi w ruchomej ramie, dająca się osobno otwierać |
obiit zmarł | - napis na nagrobkach (skrót: ob) |
obłąk | - bud. konstrukcyjny lub dekoracyjny element architektoniczny w kształcie półkola, część elipsy, występujący w sklepieniach, arkadach, zamykający otwory okienne, drzwiowe itp. |
obręb | - brzeg tkaniny zagięty i przyszyty, zabezpieczający materiał przed strzępieniem |
obrzutka | - pierwsza wewnętrzna warstwa tynku dwuwarstwowego lub trójwarstwowego, wykonana zwykle z zaprawy cementowej, mająca na celu zwiększenie przyczepności narzutu tynkowego do podłoża |
obszycie | - to, czym się obszywa; lamówka, obszywka |
obuch | - tępo zakończona część takich narzędzi jak siekiera, młot, kilof, przeznaczona do uderzania w coś, przybijanie czegoś |
ocechować | - oznaczyć coś cechą, znakiem |
odczulacz | - substancja dodawana do emulsji światłoczułej lub wywoływacza zmniejszająca ich czułość |
odkład | - pryzmy ziemi powstające wzdłuż wykopu (np. fundamentowego, wodociągowe, gazowe) podczas jego wykonywania |
odrzwia | - konstrukcyjne ujęcie otworu drzwiowego, złożone z węgarów i nadproża; każda oprawa drzwi, futryna |
odsadzka | - 1. poziomy uskok w licu ściany, wynikający z przesunięcia ściany lub zmniejszenia jej grubości - 2. kształtka rurowa dwukrotnie wygięta w kształcie niepełnej litery S; służy do łączenia ze sobą poszczególnych odcinków rur |
odziomek | - dolna, nie mająca gałęzi część pnia drzewa odznaczająca się zwykle najlepszą jakością drewna |
ogacić | - przestarz. ocieplić, uszczelnić budynek przez obłożenie ścian mchem, słomą, ziemią itp. w celu zabezpieczenia przed zimnem; oborę ogacało się liśćmi |
okorek | - odpadkowa, skrajna deska z okorowanego pnia drzewa, z jednej strony zaokrąglona |
okrętka | - rzadki ścieg, za pomocą którego obrzuca się lub zszywa brzegi tkaniny; zszyć coś nieporządnie, ściągając brzegi rozdartego materiału |
okrzesać | - obciąć coś (zwykle gałęzie z drzewa) ociosać coś dookoła, ze wszystkich stron; wyrównać, wygładzić. Okrzesać pień drzewa |
okseft | - wielka beczka |
oładek | - mały placek z mąki lub tartych kartofli, smażony na tłuszczu, racuszek |
ondulacja | - zabieg fryzjerski mający na celu sfalowanie, skręcenie włosów; fryzura po tym zabiegu |
onśnik | - nóż ciesielski używany do korowania strugania i wygładzania powierzchni elementów drewnianych |
opal | - cienka tkanina bawełniana, miękka, lekko przezroczysta, podobna do batystu, używana na bluzki i bieliznę damską |
opończa | - daw. obszerny płaszcz bez rękawów, z kapturem, noszony w XIV-XVIII w. jako strój podróżny, chroniący od deszczu i kurzu |
organdyna | - cienka, rzadka, sztywna tkanina bawełniana, biała lub w barwach pastelowych (często drukowana) używana głównie na bluzki i letnie suknie |
ortalion | - włókno sztuczne (poliamidowe) przypominające jedwab |
ostrew | - rodzaj drabiny w postaci słupa z poprzecznymi z dwu stron sterczącymi żerdkami służącymi jako szczeble |
ościeżyna | - okładzina ościeża stanowiąca jego wykończenie oraz ochraniająca przed uszkodzeniem |
ośnik | - nóż ciesielski używany do korowania, strugania i wygładzania powierzchni elementów drewnianych |
paca | - ręczne narzędzie murarskie w kształcie gładkiej deszczki z uchwytem, służące do rozprowadzania zaprawy na tynkowych powierzchniach ścian i stropów |
pacha | - otwór na ramię w ubraniu; także część ubrania znajdująca się w miejscu wgłębienia pod stawem ramiennym; rękaw reglanowy z szeroko skrojoną pachą |
pakamera | - pomieszczenie służące do przechowywania towarów; skład, magazyn |
pakuły | - krótkie, splątane włókna lnu, konopi lub juty, uzyskiwane podczas wstępnej obróbki słomy tych roślin; używane do wyrobu grubej przędzy. Jako szczeliwo (pakunek). Do usuwania smarów z maszyn |
palisander | - drewno drzew tropikalnych z rodzaju DALBERGIA mające ciemną barwę z odcieniem różowym lub fioletowym, używane w stolarstwie artystycznym |
palmatka | - gruby, szeroki rzemień używany w dawnych szkołach do bicia żaków po dłoni |
palmetka | - boczna część ozdobnego górnego zakończenia pokojowego pieca kaflowego |
paltlot | - przest. palto |
pampuch | - pączek |
panew | - płytkie metalowe naczynie o dużej powierzchni używane dawniej do gotowania, smażenia itp. dziś mające zastosowanie tylko w solnictwie, głównie w warzeniach soli |
panofiksy | - futro baranie uszlachetnione z prostym włosem, puszyste, zwykle w brązowym kolorze |
panora | - tkanina jedwabna, półjedwabna lub bawełniana, używana zwykle na płaszcze, wiatrówki itp. |
papatacz | - ciastko drożdżowe z rodzynkami i cynamonem |
papatacz | - ciastko drożdżowe z rodzynkami i cynamonem |
papiloty | - zwitki papieru, szmatki itp. używane do zakręcania loków; także: pasma włosów zakręcone na te zwitki, szmatki itp. |
papucie | - pantofle domowe zwykle miękkie ciepłe, na płaskiej, elastycznej podeszwie |
parasolnik | - rzemieślnik robiący lub naprawiający parasole i parasolki |
parkan | - ogrodzenie drewniane (zwykle z dylów lub desek) |
part | - grube płótno konopne lub lniane - taśma pleciona ze szpagatu, używana w rymarstwie |
pasamonik | - daw. rzemieślnik wyrabiający pasy i pasmanterię; szmuklerz |
patka | - pasek materiału przyszyty lub przypięty do ubrania, służący do ściągania luźnej części lub jako ozdoba |
pączek | - ciastko o kształcie kulistym, nadziewane, smażone w tłuszczu |
pejsy | - długie pasma włosów na skroniach, zwieszające się przed uszami, noszone przez ortodoksyjnych Żydów (hebr) |
pekari | - rękawiczki ze świńskiej skóry specjalnie wyprawionych |
pektyny | - mieszaniny bezpostaciowych cukrów o dużym ciężarze cząsteczkowym, występujące w owocach i jarzynach, używane do wyrobu galaretki, dżemów itp. |
pelisa | - zimowy płaszcz na futrze, zwykle damski |
peniuar | - 1. pelerynka zarzucana na ramiona przy czesaniu i pudrowaniu włosów, używana w XVIII w. - 2. elegancki, poranna kobiecy ubiór domowy; lekki, koronkowy peniuar |
perkal | - cienkie płótno bawełniane, bielone, barwione lub drukowane, używane na bieliznę pościelową, ubranka dziecięce, fartuchy itp. |
pętelka | - uszko z nitki, tasiemki, sznurka służące do zapinania odzieży na guzik lub do przywiązywania |
piernik | - pieczywo cukiernicze barwy brunatnej, syropu miodowo-cukrowego i przypraw aromatycznych |
pikoty | - pętelki robione szydełkiem na brzegu serwetki, chusteczki itp.; dekolt bluzki wykończony pikotami |
pilśniarz | - rzemieślnik trudniący się pilśnieniem tkanin; folusznik |
pilśń | - gęsty, zbity materiał otrzymywany z włókien wełny lub sierści króliczej, zajęczej, itp. przez moczenie w gorącej oraz zwijanie na płótnie i tłoczenie, maglowanie; rodzaj filcu |
plusz | - puszysta tkanina z okrywą powstałą przez miejscowe przecięcie niektórych nitek osnowy lub wątku i częściowe rozwłóknienie utworzonych końców; fotel obity pluszem |
płatew | - belka podłużna w konstrukcji nośnej dachu, łącząca dźwigary, podtrzymująca krokwie lub jętki |
płatnerz | - rzemieślnik wyrabiający zbroje, tarcze i hełmy z płyt metalowych, także broń białą |
płótno | - tkanina lniana, bawełniana, konopna albo jutowa, o splocie płóciennym, różnej grubości |
poczochrać | - czochrając doprowadzić włosy, sierść do stanu nieładu; zmierzwić |
podczernić | - pomalować coś od spodu na czarno; podkreślić, podmalować coś czarnym kolorem, przyciemnić; podczernić oczy, brwi, rzęsy, wąsy |
podretuszować | - dokonać nieznacznego retuszu na fotografii, rzadziej na rysunku, obrazie |
podstrzyc | - uciąć nieco włosów, sierści; podstrzyc wąsy, brodę, włosy, czuprynę |
polano | - kawał drewna, zwykle przeznaczony na opał; bierwiono |
politura | - rozcieńczony roztwór żywicy (najczęściej szelaka) w alkoholu, który po nałożeniu na powierzchnię drewna tworzy cienką warstwę nadającą mu połysk |
poła | - dolna część jednej połowy ubioru rozpinającego się przodu; poły płaszcza, fraka |
pomada | - substancja składająca się z tłuszczu, wosku i dodatków zapachowych, służąca jako środek kosmetyczny do smarowania włosów dla nadania im połysku i miękkości |
popelina | - lekka tkanina bawełniana, jedwabna lub wełniana o splocie płóciennym z bardzo drobnymi poprzecznymi prążkami |
poszetka | - ozdobna chusteczka wkładana do górnej kieszonki w marynarce (brustasze) |
powała | - warstwa desek ułożona na belkach drewnianego stropu belkowego; potocznie: sufit, pułap |
precel | - rodzaj obwarzanka o kształcie zbliżonym do ósemki |
prunela | - tkanina jedwabna o splocie atłasowym z silnie skręconej przędzy, używana do wyrobu obuwia tekstylnego, do obicia mebli itp. |
prząśnica | - wąska deseczka, do której przywiązuje się przędziwo, część kołowrotka |
przebijak | - narzędzie kowalskie, blacharskie i murarskie do przebijania otworów |
przesiek | - siekierka |
przędny | - o włókninie: nadający się do przędzenia, łatwy do przędzenia |
przęślica | - część kołowrotka służąca do umocowania kądzieli przy przędzeniu na wrzecionach |
przylizać | - gładko uczesać (włosy). Przylizany wąsik |
ptifurki | - drobne, kruche ciasteczka |
ptifurki | - drobne, kruche ciasteczka |
ptyś | - ciastko wyrabiane z parzonego ciasta, napełniane bitą śmietaną |
pukiel | - pierścień włosów, lok, kędzior |
pumpernikiel | - rodzaj pieczywa z mąki żytniej (z miodem, melasą lub słodem) o charakterystycznym gorzkawo słodkim smaku i ciemnobrunatnej barwie uzyskanej podczas długiego (około 20 godzin) wypieku w formie, w temperaturze do 150°C |
pumpy | - sportowe spodnie męskie o krótkich nogawkach zapinanych pod kolanami |
punca | - stalowe narzędzie złotnicze i cyzelerskie, służące do wybijania na powierzchni przedmiotów metalowych zagłębień różnego kształtu - młotek służący do wybijania sygnatury złotnika na powierzchni wyrobu; znak wybity na takim wyrobie, określający próbę kruszcu, pochodzenie przedmiotu, datę, sygnaturę artysty itp. |
pupki | - o futrach sobolich |
puślisko | - część uprzęży, rzemień, którym strzemię przytroczone jest do siodła |
pytel | - worek muślinowy, przez który przesiewa się mąkę po przejściu jej przez maszyny przemiałowe |
rami | - włókno łykowe otrzymywane z łodyg rośliny szczmiel biały (rami), używana do wyrobu powrozów, sieci oraz różnych tkanin np. płótna żeglarskiego, namiotowego |
razura | - dawny zakład fryzjerski z golarnią (zakład cyrulika) |
riuszka | - ozdobna albo plisowana falbanka bluzki lub falbanka na sukni |
rzazak | - strug |
sakał | - brodacz |
salopa | - długie, wierzchnie okrycie damskie w formie peleryny z kapturem |
serga | - kolczyk |
skaczyna, swacina | - uczta wstępna w przyjmowaniu do cechu |
slesarz | - (dawniej) ślusarz |
smyk | - smycz |
sokora, osokora | - topola czarna |
sortyment tarcicy | - oflis, oblina, wańczosy, łatry |
sprys, sprych(a) | - szprycha |
stedż | - miód |
stiuk | - mieszanina wapna i gipsu |
stochmal | - omiecina w młynie, piekarni z mąki (proch mączny) |
strucel | - kołacz |
stryk | - powróz |
stularz | - partacz, rzemieślnik niecechowy |
surnat | - szminka |
szagryn | - rodzaj skóry |
szarmeza | - bardzo cienka i miękka tkanina jedwabna używana na suknie balowe |
szatyn, szatynka | - ciemno blond |
szlachtuz | - przestarz. rzeźnia |
szmergiel | - papier lub płótno powleczone lepiszczem do którego przyklejone są ziarna materiału ściernego; ma zastosowanie do polerowania wyrobów drewnianych, metalowych itp.; papier ścierny, płótno ścierne |
szmuklerz | - rzemieślnik dawny do wyrobów pasmanteryjnych (pasy, galony, frędzle) |
sznela | - przestarz. modna dawniej tkanina jedwabna na chustki, portiery |
szory | - rodzaj końskiej uprzęży w postaci szerokiego pasa |
szperka | - słonina |
szpindel | - oś wahadełka w zegarku |
szpunt | - kołek do zatykania otworu w beczce; czop, zatyczka |
szrenc | - papier pakowy wyprodukowany z makulatury lub starych szmat |
sztrab, sztraba | - bud. cegły co druga wystająca w murze zostawione specjalnie w celach zdobniczych lub dla połączenia ich z murem dobudowanym później |
szufla | - wklęsła łopata przeznaczona do przerzucania materiałów sypkich |
szuło | - słup drewniany |
szuter | - żwir |
Szuwaks | - przestarz. czarna pasta do butów; także: czernidło do wąsów |
szwajca | - szydło |
szwejsować | - spawać metale |
szwiec | - szewc |
szyber | - zasuwa służąca do przymykania kanału kominowego w celu regulacji ciągu powietrza; także: rodzaj zasuwalnych drzwiczek pieca - łopata do wsuwania pieczywa do pieca |
szymel | - wzór, szablon |
ścieżeje | - zawiasy |
ślemię | - belka poprzeczna |
tala, talka | - motek nici |
terlica | - sztywna część siodła składająca się z dwóch ławek i dwóch łęków, pokryta siedziskiem ze skóry lub tkaniny |
tesarz, tesak | - cieśla |
tręzla, trendzla | - uzda, uzdzica |
trosarz | - wyrabiający trepki, chodaki |
trybus, tryfus | - szaflik o trzech nogach DREIFUSS |
trypa | - gatunek aksamitu |
trzos | - skórzany pas podróżny |
trzpień, trzpiotek | - kolec w sprzączce |
tuna, tunka, tunna | - beczka |
tutka | - trąbka z papieru |
tybel, tyblik | - kołek, klin |
tylec | - nieostra strona ostrza noża |
uczkur, oczkur | - pasek, tasiemka |
ufnal | - gwóźdź u podkowy |
wanczos | - drzewo obrobione, klepki |
zelować, podzelować | - dać podeszwę |